De ‘charismatische weg[1]’ begint met on-Bijbelse opvattingen over ‘de doop in (of met) de Geest’ en het ‘vervuld zijn met de Geest’. We vragen ons hieronder af wat men in pinkster-/charismatische kringen onder deze begrippen verstaat en welke praktijk er – over het algemeen – aan verbonden is. Daarbij zullen we hier en daar wat citaten toevoegen om te laten zien hoe men er over spreekt of schrijft. Vervolgens moeten we dan nagaan of een en ander overeenkomt met de bedoeling van deze begrippen in de Bijbel. Immers, de onderbouwing van de begrippen en praktijken baseert men op bepaalde bijbelteksten. En de vraag is dan of dat klopt.
De grote lijn
Wanneer we de hoofdlijn van ‘de pinksterleer’ (laten we het zo maar even noemen) willen begrijpen, dan komt het neer op het volgende. Je kunt je bekeerd hebben tot God, de Heer Jezus als je Verlosser hebben aangenomen en zelf in water gedoopt zijn. Da’s mooi, maar je merkt dan waarschijnlijk daarna nog weinig van de Heilige Geest. Je verlangt naar een leven dat ‘geest-vervuld’ is; waarvan je kunt zeggen dat het merkbaar is dat je als christen vol bent van de Geest van God.
Vervolgens word je volgens de pinksterleer ‘geest-vervuld’ als je ‘de doop in de Geest’ ontvangt, dus wanneer je in de Geest ondergedompeld wordt. Dit is een aparte gebeurtenis (ook wel de ‘second blessing’ genoemd) die meestal plaats vindt als iemand (een andere ‘geest-vervulde’ christen) je de handen oplegt. Dan komt Gods Geest als een bijzondere ervaring over je heen. Men meent dat de Geest van God op deze manier van de ene persoon op de andere kan worden overgedragen.
Deze bijzondere ‘onderdompeling in de Geest’ merk je niet alleen lichamelijk, maar het heeft vaak tot gevolg dat je daarna ‘in tongen’ kunt spreken. Klanken voortbrengen die voor mensen onbegrijpelijk zijn, maar waarvan men zegt dat God of de engelen ze begrijpen.
Op deze manier heb je dan als christen ook de doop in de Geest ontvangen en kun je een leven leiden, vervuld van de Geest. Je zult dan in staat zijn ook bijzondere, bovennatuurlijke dingen te doen tot bevordering van Gods koninkrijk.
Tegenwoordig hanteert men overigens vaak wel een disclaimer: soms kan iemand ook zonder handoplegging in de Geest gedoopt worden en iemand kan ook in de Geest gedoopt zijn zonder in tongen te (kunnen) spreken.
Een paar citaten
Hieronder een paar min of meer willekeurige citaten uit het vele dat je op internet kunt vinden. Wanneer je na zou gaan wat andere pinkster-/charismatische voorgangers er over zeggen, zal dat misschien met wat andere woorden, toch in dezelfde lijn zijn.
Hans Maat (Evangelisch Werkverband van de PKN) zegt over het vervuld raken met de Heilige Geest het volgende (zie hier):
“Op een conferentie kwam er een prediker op hem af, die handoplegging toepaste. Een indrukwekkende ervaring. ‘Ik voelde de overweldigende liefde van God door heel mijn lijf heen gaan.’ (…) Na handoplegging heeft hij de gaven van de Heilige Geest ontvangen.”
David Sörensen zegt het zo:
“(…) Jezus Christus wil ons de wonderbare doop en vervulling met de heilige Geest schenken. De heilige Geest tilt het christelijke leven op een heel ander niveau, waar God ons echt kan ontmoeten en waar God een geweldige realiteit wordt in ons dagelijks leven.” (Zie hier).
God is nu dichtbij gekomen. Hij woont in ons en bij ons. Hij wil ons vervullen met Zijn Geest. Hij wil een werkelijkheid worden voor ons, die zo mooi en bijzonder is, dat we als het ware de hemel al op aarde ervaren. Met vervolging natuurlijk, want het blijft wel de aarde. Maar we kunnen God wel als een realiteit leren kennen. Zijn licht kan geweldig sterk schijnen in ons. Zijn liefde kan ons hart vervullen en onze daden sturen. Zijn goedheid kan ons overspoelen en zijn vrede ons beheersen. Gods heerlijkheid is niet iets wat we pas veel later ervaren, als we dood zijn. Nee, God is hier en nu bij ons en wil ons dopen in zijn heilige Geest.
Uit het boekje ‘Dynamische kracht door de doop in de Heilige Geest’ van Riemer de Graaf (zie hier) komen hier een paar stukjes.
“Bij de doop in de Geest geeft iemand zich, na zijn bekering en geloof in God, vrijwillig, vanuit zijn gerichtheid op het Woord van God, over aan de Doper, de Heer Jezus Christus. Deze doopt hem in de heilige Geest. De dopeling wordt als het ware ‘ondergedompeld in’ en doordrenkt met deze Geest.
Met andere woorden: de Geest van God verbindt zich ten volle met de geest van de mens.
Zó wordt de ‘dopeling’ één gemaakt met de Geest van God en krijgt hij de beschikking over zijn geestelijke krachten en begaafdheden.
Vergelijk hiermee Johannes 14:20, waar Jezus zegt: “Dan zul je begrijpen dat Ik in mijn Vader ben, dat jullie in Mij zijn en dat Ik in jullie ben.” De eenheid met God is een feit!”
en
“(…) heeft God, als blijk van het één worden van de heilige Geest met jouw (menselijke) geest, een geestelijk teken gegeven in de zintuiglijk waarneembare wereld: het spreken van talen die door de Geest worden geïnspireerd.
(…) Het kunnen spreken van geestelijke talen is dan ook hét teken van de doop in de heilige Geest! (vet in origineel)(…) De doop in de heilige Geest kan ontvangen worden ‘door middel van’ of via handoplegging: in het boek Handelingen zien we dit een paar keer gebeuren.”
Wat ons kan opvallen is bijvoorbeeld:
- handoplegging wordt in veel gevallen toegepast. Men meent dat op die manier de Geest van God kan worden overgedragen
- je kunt kennelijk de Geest lichamelijk ervaren. Wat men lichamelijk ervaart schrijft men toe aan de Geest van God, waarbij de mogelijkheid van ‘een andere geest’ volledig buiten beschouwing wordt gelaten. Warmte, licht, vrede en meer kun je in je lichaam ervaren
- uiterlijk zichtbaar is in de meeste gevallen dat je ‘in tongen kunt spreken’. In het citaat van Sorensen heb ik dat niet op genomen, maar op zijn site staat een uitgebreid artikel over tongentaal.
- men gebruikt veel bijbelse taal, vaak goede formuleringen. Maar men geeft er echter vaak een andere inhoud aan, waardoor het erg misleidend is.
De doop in de Geest – volgens de Bijbel
De uitdrukking ‘doop in de Geest’ komt maar één keer voor in het Nieuwe Testament en wel in 1 Korinthe 12:13. Als je de context leest in hoofdstuk 12 dan blijkt dat het gaat om de gemeente, het lichaam van Christus (12:27), waarin de Geest van God gaven aan de leden uitdeelt tot wat nuttig is (12:7). Door de doop in de Heilige Geest worden we tot één lichaam gedoopt.
Wanneer een mens zich tot God bekeert en de Heer Jezus Christus aanneemt als zijn Verlosser, geeft God Zijn Heilige Geest in het hart van die mens. “(…) in Hem bent u ook, toen u tot geloof kwam, verzegeld met de Heilige Geest van de belofte (…)” Efeze 1:13. Met de verzegeling zegt God als het ware: ‘je bent nu Mijn eigendom’. Maar tegelijkertijd is het ontvangen van de Heilige Geest een doop in of met de Geest, in die zin dat de wedergeboren mens daardoor ingelijfd wordt in het lichaam van Christus, de Gemeente. Zo staat het ook hier: “Ook wij allen immers zijn door één Geest tot één lichaam gedoopt, hetzij dat wij Joden zijn, hetzij Grieken, hetzij slaven, hetzij vrijen; en wij allen zijn van één Geest doordrenkt.” 1 Korinthe 12:13.
Het zijn dus twee aspecten van dezelfde gebeurtenis;
- het ontvangen van de Heilige Geest is Gods gave aan de (dan) gelovige mens persoonlijk, zodat Gods Geest in jou woont en je zal leiden in de kennis van Hem. Het is Gods zegel dat je voor altijd Zijn eigendom bent.
- Doordat je de Heilige Geest inwonend krijgt, ben je op dat moment door diezelfde Geest verbonden met de Heer Jezus Christus, maar ook met al die andere gelovigen – broeders en zusters – die hetzelfde nieuwe leven door de Geest ontvangen hebben. Je bent daarmee een van de vele leden van het lichaam van Christus geworden. Lees meer over de Heilige Geest (hier en hier).
Paulus roept de gelovigen nooit op om zich naar deze doop in de Heilige Geest uit te strekken om de eenvoudige reden, dat die doop zich al bij de wedergeboorte voltrokken heeft. De doop met de Heilige Geest valt samen met de wedergeboorte en de Bijbel biedt geen ruimte om deze dingen te scheiden. Daarom is wat de charismatische beweging leert betreffende de doop in/met de Geest een on-Bijbelse opvatting en duidelijke dwaalleer. Waar we ons voor moeten hoeden.
Vervuld met de Geest – volgens de Bijbel
In het verlengde van de verkeerde opvatting over ‘de doop met de Geest’ ligt een verkeerde opvatting over het ‘vervuld zijn met de Geest’. In de pinksteropvatting betekent dit dat je in je leven de bovennatuurlijke werking en krachten van de Geest ervaart. Op de vraag ‘wil je vervuld zijn met de Geest?’ zal elke christen volmondig ja zeggen; dat is het probleem niet. Maar het probleem begint als je de betekenis ervan moet vaststellen. Of anders gezegd: wat is vervuld zijn met de Geest en waar herken je dat aan. Wat zijn de kenmerken?
Laten we kijken wat de Bijbel zegt over ‘vervuld zijn met de Geest’.
“(…) en word niet dronken van wijn, waarin losbandigheid is, maar word vervuld met de Geest (…)”
Efeze 5:18
Zelfbeheersing – In control of niet?
Om te beginnen geeft de tekst een tegenstelling aan. Wanneer je teveel gedronken hebt en ‘onder invloed’ bent, dan is er geen zelfbeheersing meer. Er ontstaat losbandigheid; je verliest de controle over jezelf. Ook ben je niet meer in staat om je verstand te gebruiken en daar naar te handelen. Je laat het dan maar gebeuren.
Maar wanneer een mens vol is van de Geest is het geheel anders: dan is zelfbeheersing juist een belangrijk kenmerk zie ook Galaten 5:22. Dan kun je je verstand gebruiken en ben je zelf ‘in control’. Dat is de tegenstelling die in Efeze 5:18 aangeduid wordt. Deze tegenstelling komt aan het eind van een gedeelte dat begint met de waarschuwing tegen misleiding door mooie woorden zonder inhoud (vers 6) en om je niet op te houden met degenen die deze dingen leren. Het gaat om de keuze tussen duisternis – waar de duivel het voor het zeggen heeft – of licht – waar de Heer Jezus het voor het zeggen heeft. Dat is ook de keuze tussen ‘dronken zijn’ of ‘vervuld zijn met de Geest’.
De vrucht van de Geest
Verder geeft de ruimere context van Efeze 5:18 een concreet beeld van wat we mogen zien als de resultaten van het ‘vervuld zijn met de Geest’. Het is wat vers 9 noemt ‘de vrucht van de Geest’, omschreven als “alle goedheid en rechtvaardigheid en waarheid”. Het is dezelfde vrucht die in Galaten 5:22 beschreven wordt als “(…) liefde, blijdschap, vrede, geduld, vriendelijkheid, goedheid, geloof, zachtmoedigheid, zelfbeheersing”. Al deze genoemde kwaliteiten zijn vrucht van de Geest, het resultaat van een ‘geest-vervuld leven’.
Het begint in Efeze 5 met de liefde. De liefde van God en van Christus voor ons en Christus’ offergave van Zichzelf als grootste bewijs van die liefde. Dat is het startpunt en de basis voor een ‘geest-vervuld leven’. Immers de liefde van God is de grond voor onze wederliefde tot Hem en tot Christus. Zoals Johannes het zegt: “Wij hebben God lief omdat Hij ons eerst heeft liefgehad” (1 Johannes 4:19). De Heilige Geest stort bij onze wedergeboorte de liefde van God in onze harten uit (Romeinen 5:5) en dat heeft geweldige consequenties. Lees daarvoor ook hier en hier.
De liefde van God en het werk van Christus zijn de oorzaak dat Gods Geest lof in onze harten voortbrengt. Vervolgens zingen we die lof, niet alleen persoonlijk, maar ook samen met de gelovigen:
“(…) en spreek onder elkaar met psalmen, lofzangen en geestelijke liederen, en zing voor de Here en loof [Hem] in uw hart, en dank altijd voor alle dingen God en de Vader in de naam van onze Heer Jezus Christus”.
Efeze 5:19,20
Tenslotte is onderdanigheid een praktisch gevolg van het vervuld zijn met de Geest.
“Wees elkaar onderdanig in de vreze Gods”
Efeze 5:21
De bereidheid om je te onderschikken en nederig te zijn, is in lijn met onze houding ten opzichte van God, die als het goed is gekenmerkt wordt door ‘vreze Gods’ en in het hart gewerkt wordt door de Heilige Geest. In vers 21 wordt onderdanigheid voorgesteld als kenmerkende houding van alle gelovigen naar elkaar toe. Daarna (5:22 – 6:9) wordt dit uitgewerkt in specifieke relaties tussen man en vrouw, ouders en kinderen en werknemer en werkgever. We gaan daar hier niet verder op in.
Als je het heel kort zou samenvatten is het vervuld zijn met de Geest bij de gelovige zichtbaar in een liefdevolle relatie tot God en Zijn Woord en in een relatie van wederzijdse onderdanigheid naar de broeders en zusters toe.
Hoe word je vervuld met de Geest?
De uitdrukking ‘word vervuld met de Geest’ is eigenlijk een opdracht en gaat ervan uit dat ik iets kan doen om vervuld te raken met de Geest. Maar – met eerbied gesproken – wat zijn dan ‘de knoppen’ waar je aan moet draaien? De charismatische opvatting is dat je daarvoor ‘de Geestesdoop’ moet ondergaan. Maar de Bijbel leert ons iets anders.
Iemand die werkelijk wedergeboren is ‘moet’ twee dingen doen die direct te maken hebben met God en Zijn Woord en de activiteit van de Heilige Geest vergen. Dat zijn
- om te beginnen offers van lof- en dank brengen aan God de Vader en aan de Heer Jezus Christus. Het is het eerste waar onze God naar verlangt en wat Hem welbehaaglijk is (Efeze 5:10). We hebben daar elders al uitgebreid over geschreven.
- Het tweede is het bezig zijn met het Woord van God, want ook daarbij is de werking van de Geest van God noodzakelijk. De liefde tot het woord van God is een onlosmakelijk onderdeel van de liefde van God die in onze harten uitgestort is door de Heilige Geest die ons gegeven is (Romeinen 5:5). Op deze wijze worden we ook ‘vol van het woord van Christus’ met dezelfde gevolgen als het vol van de Geest zijn (vergelijk maar eens Kolosse 3:16 met Efeze 5:19).
Dit zijn de dingen die we zonder de werking van de inwonende Geest van God niet kunnen doen. Sterker nog, daarvoor hebben we juist de Heilige Geest ontvangen. Het is opmerkelijk dat we hierin dus een eigen verantwoordelijkheid hebben en eigen initiatief om deze dingen te doen, waarbij dan de Heilige Geest ons bijstaat en in onze harten werkt. Op deze wijze kan de Here God ons met Zijn Geest vervullen, terwijl we zelf aan de opdracht voldoen om vervuld te worden met de Geest.
Even terzijde: het is dus niet zo dat we in de christelijke samenkomsten liederen moeten zingen waarin we de Heilige Geest vragen om ons te vervullen. In evangelisch Nederland zijn helaas veel liederen (vooral in Opwekking) die de Heilige Geest oproepen of aanmoedigen om ons te vervullen, of in ieder geval érvaarbaar’ aanwezig te zijn, zoals bijvoorbeeld het onderstaande lied.
Het zal ondertussen duidelijk zijn dat dit lied onbijbels is. Maar dat niet alleen. Wanneer mensen menen dat dit een bijbels lied is en dat Gods Geest zo werkt en zij verlangen inderdaad naar een ervaring van de Geest, dan is er ‘een andere geest’ die klaar staat om een ervaring in de mens te bewerkstellingen.
Tenslotte nog een paar dingen
Eenwording met God
Wat me trouwens het meest verbaast en ik eerlijk gezegd niet verwacht had, zijn in de citaten de opmerkingen over de eenheid met God. Hier wordt simpelweg gesteld dat de gelovige bij gelegenheid van de ‘doop in de Geest’ één gemaakt wordt met de Geest van God en vanaf dat moment bijzondere geestelijke krachten en begaafdheden krijgt. Daarvoor wordt geen enkele bijbelse onderbouwing gegeven; en geen wonder want die is er namelijk ook niet. Die veronderstelde ‘eenheid met God’ is hetzelfde heidense streven als we bij de contemplatie zijn tegengekomen in de ‘mystieke eenwording’. Zie bijvoorbeeld hier en hier).
Hoe lees je de Handelingen?
Opvallend is dat men de verkeerde leer vooral baseert op teksten en gebeurtenissen in het boek van de Handelingen (en de evangeliën). Men leest de verslagen van de diverse gebeurtenissen in de Handelingen en neemt deze één-op-één over naar het hier en nu. Daar leidt men dan een ‘leer over de Heilige Geest’ van af terwijl ze vergeten dat de Handelingen niet een ‘leerboek’ is, maar een ‘geschiedenisboek’. De Handelingen geven het verslag van het ontstaan van de Gemeente van de Heer Jezus Christus en laat zien hoe God iets nieuws doet ontstaan en hoe dat nieuwe – de christelijke gemeente – geheel verschillend is van zowel de Joodse godsdienst als van de heidense religies. Bovendien werkt God in die beginfase vaak op een speciale manier om Zijn bevestiging te laten zien bovenop het werk van de apostelen. Wanneer we willen leren wat normaliter het werk van de Heilige Geest is, dan moeten we zijn bij de brieven van het Nieuwe Testament en niet bij de Handelingen.
Daarom is er van alles mis met de uitleg en toepassing van begrippen als ‘doop in de Geest’, ‘opleggen van handen’, ‘spreken in tongen’ en ‘wonderen en tekenen’. Voor uitgebreidere argumentatie kun je onder meer terecht op de bladzijden die hieronder staan aangegeven.
- Voor ‘doop in de Geest’ bij hier, hier en hier.
- Voor spreken in talen hier
- Voor het ‘einde van de wondergaven’ zie hier en hier.
- Over ‘impartatie’ kun je hier nog lezen en hier.
Charismatisch versus Bijbels
Wanneer we de charismatische opvattingen zetten tegenover de bijbelse leer, dan krijg je ongeveer het volgende beeld.
| Charismatisch | Bijbels | |
| Doop in de Geest | Aparte gebeurtenis na bekering en wedergeboorte | Geen aparte gebeurtenis. Bij de wedergeboorte ontvangt iemand de Heilige Geest en wordt ingelijfd in de gemeente van Christus. Dat laatste aspect noemt de Bijbel ‘de doop in de Geest’. |
| Handop-legging | In principe nodig om de overdracht van de Geest te bewerken. Kennelijk kan het in sommige gevallen zonder handoplegging gebeuren. | Handopleging is absoluut onnodig. Als een mens zich bekeert en de Heer Jezus aanneemt, ontvangt hij van God de Heilige Geest. Daar is geen menselijk handelen bij nodig. De Bijbel waarschuwt zelfs om heel voorzichtig te zijn met het opleggen van handen. |
| Gevolgen | Bijzondere ‘bovennatuurlijke’ uitingen, zoals tongentaal, ‘vallen in de Geest’. | Iemand ontvangt de Heilige Geest en als gevolg daarvan heeft hij God en Zijn Woord lief, als ook de mede-gelovigen (‘allen die uit God geboren zijn’). Dit zal duidelijk worden in het christenleven daarna. |
| Vervuld met de Geest | In staat om bijzondere ‘bovennatuurlijke’ dingen te doen/ervaren als ‘in tongen spreken’, visioenen, ‘profeteren’, genezingen, wonderen, etc | Een aan God en Zijn Woord toegewijd leven en onderdanigheid in menselijke relaties, vooral in de Gemeente en het gezin. |
| Ervaring | Lichamelijk ervaren van het geestelijke, het hemelse leven (het leven ‘in de Geest’) is noodzakelijk en basis voor een gezond christelijk leven. | Noodzakelijk zijn geloof in en gehoorzaamheid aan Gods Woord voor een gezond geestelijk leven. Het lichamelijk ervaren van God en de goddelijke dingen horen daar niet bij. |
Dit overziende zou je kunnen zeggen dat het belangrijkste kenmerk van de charismatische leer over de Geest ‘ervaren’ is, terwijl de bijbelse leer vooral ‘geloof’ (en geloofsgehoorzaamheid) als belangrijkste kenmerk heeft. Of zoals iemand schreef over het charismatische: ‘Dan gelooft men niet, dan ervaart men het bovennatuurlijke’.
Een heidens inwijdingsritueel
De charismatische leer (je mag ook zeggen: de pinksterleer) lijkt in de verste verte niet op wat de Bijbel leert. Maar het gaat niet alleen over ‘leer’, het gaat ook over de praktijk en dat is waar het dan ook nog eens goed fout gaat.
Die charismatische praktijk van toegang krijgen tot de ervaring van het bovennatuurlijke, lijkt verdacht veel op de heidense praktijk van de inwijding tot een heidense religie. Immers bij de inwijdingen tot de ‘mysteriën’ (de heidense mysteriegodsdiensten van de oudheid) ging het om een ervaring van het bovennatuurlijke, de onzichtbare geestelijke wereld. De mens die werd ingewijd kreeg door wat hij meemaakte weer nieuwe moed voor dit aardse leven, maar ook en vooral een ervaring van de heerlijke toestand van het leven na dit leven. Althans, zo ervoer men dat.
Het gaat te ver om hier uitgebreid stil te staan bij de heidense godsdiensten[2], maar Paulus wist dat de heidenen met de demonen in contact stonden, als hij schrijft: ‘wat de heidenen offeren, zij dat aan demonen offeren’ (1 Korinthe 10:20).
De charismatische ‘doop in de Geest’ is zo’n inwijdingsritueel waarin de dopeling in contact gebracht wordt met de onzichtbare wereld van de goden/demonen. In feite is het een heidens inwijdingsritueel gehuld in een christelijk jasje. Dat daarmee christenen onwetend het pad van de heidense afgodendienst op worden gestuurd is een vreselijke zaak en uitermate schokkend.
Ga uit
De pinksterbeweging is rond 1900 ontstaan, (zie bijvoorbeeld hier) heeft zich in golven over de hele wereld verspreid en haar gedachtengoed komt nu alle kerken en gemeenschappen binnen. Het is triest om te zien dat dit helaas een steeds maar voortgaand proces is waarin christelijke gemeenschappen feitelijk het (‘christelijke’) heidendom worden binnengetrokken. Volgens Wikipedia was de omvang van de pinksterbeweging (inclusief de charismatische beweging) rond het jaar 2000 een 400 miljoen mensen. Op Lucepedia (van de Universiteit Tilburg) wordt het volgende vermeld: “Na de rooms-katholieke kerk is de pinksterbeweging wereldwijd de grootste christelijke stroming met circa 600 miljoen aanhangers”. Hoe ongelooflijk triest is het dat de christenheid vandaag de dag wereldwijd gedomineerd wordt door deze twee stromingen die ‘christelijk’ heten, maar feitelijk heidens en afgodisch zijn.
Daarom is de oproep aan ieder van ons die de Heer Jezus Christus liefheeft en Hem wil volgen, om zich van deze dingen af te scheiden (zie bijvoorbeeld hier), opdat we niet met dit afvallig christendom ten onder gaan.
“Ga daarom uit hun midden weg en zondert u af, zegt de Here, en raak het onreine niet aan (…)“
2 Korinthe 6:14-18
Gods belofte, maar ook Zijn nieuwe oproep is:
“Ik zal u aannemen en Ik zal u tot een Vader zijn, en u zult Mij tot zonen en dochters zijn, zegt de Here, de Almachtige.
Omdat wij dan deze beloften hebben, geliefden, laten wij onszelf reinigen van alle bezoedeling van vlees en geest, en de heiliging volbrengen in het vrezen van God”
2 Korinthe 6:17 – 7:1
[1] We gebruiken hier vooral het woord charismatisch, maar bedoelen daarmee ook de ‘pinksterbeweging’. Immers principieel staan ze voor dezelfde opvattingen van vervulling van en doop met de Geest.
[2] Het gaat me te ver om de hier heel veel tijd aan te besteden, maar in een interessant boek uit 1927 over mysteriën en inwijdingen heb ik op deze bijlage wat citaten gezet voor degene die daar wat meer van wil weten.
Klik hiernaast om document te downloaden:
Nederlands 
Deutsch 
English