Evangelische mystiek

De schrijver van onderstaand artikel, T.A. McMahon, legt in het begin ervan uit wat hij onder ‘evangelisch’ verstaat. Het is breder dan wat wij er in Nederland onder verstaan. Het artikel is een vertaling van een artikel van The Berean Call uit februari 2008 en geeft een beeld van de veranderingen in de Amerikaanse evangelische wereld in de afgelopen decennia.
Bij ons hebben zich soortgelijke veranderingen voltrokken en gaan nog steeds door. Dit artikel beschrijft de werkelijke standpunten van de roomse kerk als ook de misleidende roomse praktijken die de protestantse gemeenschappen overspoelen.
De tussenkopjes en streamers zijn van mij (TdJ)

Tegenwoordig word ik steeds droeviger als ik zie wat er gebeurt onder hen die beweren evangelisch te zijn. Ik weet dat de term “evangelisch” radicale veranderingen heeft ondergaan wat betreft zijn betekenis en praktijk. Maar wanneer ik de term gebruik, ga ik uit van een zeer eenvoudige definitie: Ik verwijs naar hen die beweren de Bijbel alleen te aanvaarden als hun autoriteit om Gods weg van verlossing te kennen en te ontvangen en om hun leven te leiden op een manier die Hem welgevallig is.

Dertig jaar geleden (nu in 2021 ongeveer45 jaar) waren het jongvolwassen evangelischen die op wonderbaarlijke wijze door de Heer werden gebruikt om mijn ogen te helpen openen voor het feit dat ik eeuwig van God gescheiden was en dat het religieuze systeem waarvan ik afhankelijk was om mij in de hemel te krijgen, een valse hoop was. Dat was op dat moment niet gemakkelijk voor mij om te aanvaarden. Hoewel mijn toewijding aan de Rooms Katholieke Kerk aan het eind van mijn twintiger jaren was verzwakt, was de houding “Ik ben als katholiek geboren, ik zal als katholiek sterven” in mijn geest verweven.

De Rooms Katholieke traditie

Als ik aan die dagen terugdenk, besef ik dat ik een jongeman was die in slavernij leefde. Zeker, ik was gebonden aan de zonde, zoals iedereen die niet wedergeboren is. Maar er was nog een andere slavernij die mij in zijn greep hield: de slavernij van de Rooms Katholieke traditie, met zijn sacramenten, liturgieën, rituelen en sacramenten. Niet alleen waren zulke dingen onbijbels – het waren werken van het vlees en gereedschappen van demonen. In mijn eigen leven, en ook in de geschiedenis van de Kerk van Rome, was het bijgeloof dat de ziel gevangennam. Bijgelovige opvattingen, die onder het mom van spiritualiteit werden verkocht.

Ik vertrouwde op relikwieën van dode zogenaamde heiligen; wijwater; het maken van het kruisteken; votiefkaarsen; de (kinder-)doop voor verlossing; een “getranssubstantieerd” stuk brood waarvan men beweerde dat het Christus was; verschijningen van Maria; een scapulier; een “wonderdadige medaille”; beelden en afbeeldingen van Jezus, Maria en de heiligen; eindeloze rozenkransen, novenen, de kruisweg; onthouding van vlees op vrijdag; onthoudingen in de vastentijd; de laatste riten om me in het vagevuur te krijgen en aflaten om me uit het vagevuur te krijgen; miskaarten; genaden van Maria; de biechtstoel, met absolutie van mijn zonden door een priester; boetedoening en persoonlijk lijden om me te zuiveren van mijn zonden; het aanbidden van een stuk brood tijdens het Eucharistisch Heilig Uur; de Heilige Vader als de plaatsvervanger van Christus op aarde, enz. , enz. Daarin ligt een gebondenheid die maar weinig evangelischen begrijpen.

Velen vegen deze dingen van tafel als niet-essentiële zaken van het christelijk geloof of kleine theologische dwalingen die uniek zijn voor het katholicisme. Dat is niet waar. Ze zijn essentieel voor het evangelie dat Rome verkondigt – een evangelie van verdienstelijke werken dat de Bijbel veroordeelt (zie Galaten, Romeinen, Efeziërs, e.a.) als een verwerping van de volbrachte plaatsvervangende verzoening van Christus, onze Heiland. De Rooms Katholieke Traditie waarvan gezegd wordt dat zij even gezaghebbend is als de Schrift, bestaat uit die dingen (zoals hierboven aangehaald) die noodzakelijk zijn voor, of ondersteunend aan, de toegang van een katholiek tot de hemel.

Volgens het Woord van God is alles wat wordt toegevoegd aan het volbrachte werk van Christus aan het kruis een ontkenning van het evangelie: dat Christus de volledige straf heeft betaald voor de zonden van de mensheid.

Geen Bijbels evangelie

De Rooms Katholieke Kerk, die onfeilbaarheid claimt in haar concilies en theologische leerstellingen, ontkent duidelijk en nadrukkelijk het bijbelse evangelie. Het Concilie van Trente verklaart:

• 6e Zitting, Canon 9: Indien iemand zegt dat de zondaar door het geloof alleen gerechtvaardigd wordt, d.w.z. dat er niets anders nodig is om mee te werken om de genade van de rechtvaardiging te verkrijgen…laat hem dan anathema zijn.
• 6e Zitting, Canon 12: Indien iemand zal zeggen, dat rechtvaardig makend geloof niets anders is dan vertrouwen in de goddelijke barmhartigheid, die om Christus’ wil de zonden kwijtscheldt, of dat het dit vertrouwen alleen is, waardoor wij gerechtvaardigd worden, laat hem anathema zijn.
• 6e Zitting, Canon 30: Indien iemand zegt, dat na het ontvangen van de genade der rechtvaardiging de schuld zo is kwijtgescholden en de schuld der eeuwige straf zo is kwijtgescholden aan iedere berouwvolle zondaar, dat er geen schuld der tijdelijke straf overblijft, die noch in deze wereld, noch in het vagevuur moet worden kwijtgescholden, voordat de poorten des hemels kunnen worden geopend, laat hem dan anathema zijn.
• 7e Zitting, Canon 4: Indien iemand zegt dat de sacramenten van de Nieuwe Wet [canons en decreten van de Kerk] niet noodzakelijk zijn voor de zaligheid, maar … zonder deze … de mens van God door het geloof alleen de genade van de rechtvaardiging verkrijgt … laat hem dan anathema zijn.

Het “anathema”, in deze decreten (die nog steeds van kracht zijn), verdoemt iedereen die het valse evangelie van de Rooms-Katholieke Kerk van werken verwerpt, tot de hel.

Vanaf het Tweede Vaticaans Concilie in de jaren ’60, waar slechts oppervlakkige veranderingen werden aangebracht (omdat onfeilbare dogma’s niet kunnen worden veranderd!), lanceerde Rome een oecumenisch programma dat erop gericht was protestanten over de hele wereld te verleiden, en in het bijzonder evangelischen in de Verenigde Staten. Het doel was en is om het gehele Christendom onder de heerschappij van de Rooms Katholieke Kerk te brengen met de paus als geestelijk hoofd. Voorspelbare vooruitgang is geboekt in Europa en de V.S. onder liberale kerkgenootschappen die reeds lang de Schriften hebben verlaten. Verbazingwekkend is echter het succes dat het plan heeft gehad onder Amerikaanse evangelischen.

Rome begon in de jaren 60 van de vorige eeuw met het oecumenische verleidingsprogramma.
In die zelfde tijd ontstond ook de 2e golf van de Pinksterbeweging, de charismatische beweging.
En de wereld kreeg in diezelfde tijd onder meer de Beatles en ‘flowerpower’, waarmee oosterse spiritualiteit en drugs met hun geweldige opmars begonnen. Daarbij de New Age beweging in de 70′-er jaren die ook – zij het in dekmantels – de protestantse gemeenschappen is binnengedrongen.

In de jaren 60 – 70 begint een actieve demonische beïnvloeding in alle sectoren van de samenleving. Resulterend in wat we nu om ons heen zien: een wereld in chaos en ellende, die niet meer in staat is zich aan de greep van satan te ontworstelen.

De Amerikaanse evangelischen

Billy Graham was de eerste en meest opmerkelijke evangelical die de oecumenische inspanningen van het katholicisme steunde. Anderen volgden, waaronder Bill Bright, Pat Robertson, J.I. Packer, Timothy George, Robert Schuller, Hank Hanegraaff, Benny Hinn, en Jack Van Impe. ‘Evangelicals and Catholics Together’ onder leiding van Chuck Colson en de katholieke priester Richard John Neuhaus, verklaarde katholieken en evangelischen tot “broeders en zusters in Christus” en spoorde hen aan samen te werken bij de verspreiding van het evangelie. Het is duidelijk dat dit evangelie nooit gedefinieerd werd.

Hoewel de aanvaarding van rooms-katholieke zaken onder evangelicals gestaag groeide in de jaren na Vaticanum II, nam het exponentieel toe met de populariteit van Mel Gibsons ‘The Passion of the Christ’, een ultraconservatieve katholiek. Zijn dramatisering van één van de heiligste rituelen van het katholicisme, de kruisweg, veroverde zozeer de harten van evangelischen dat hun gretigheid om massaal kaartjes te kopen zorgde voor het grote financiële succes van de film. Na deze prestatie maakte ‘Inside the Vatican’ deze belangrijke opmerking: “De film heeft evangelischen een blik gegund in de katholieke ziel, zelfs in de traditionele katholieke ziel. Veel evangelische gelovigen zeggen, nadenkend over wat ze in de film hebben gezien, dat ze het hele katholieke gebeuren beginnen te ‘begrijpen’: de vastentijd…de as op het voorhoofd…geen vlees op vrijdag…de droevige mysteries…de kruisweg…de nadruk op de eucharistie…de devotie tot Maria…het enorme kruisbeeld dat boven elk katholiek altaar hangt. Ze zullen zich misschien niet haasten om rozenkransen te kopen, maar sommige dingen lijken niet langer zo vreemd, zo buitenaards”. [1]

Wat evangelischen ook “kregen”, en wat hun leiders enthousiast onderschreven als “bijbelgetrouw”, waren talrijke scènes die gebaseerd waren op de verbeelding van een 18e-eeuwse katholieke mysticus, de afbeelding van Maria als mede-verlosseres in de verlossing van de mensheid, en een zeer katholiek evangelie dat Christus laat boeten voor de zonde door de niet aflatende fysieke martelingen van de Romeinse soldaten te ondergaan.[2]

De ‘Passion of the Christ’ had een verbluffend effect op evangelische jongeren en jeugdpastors. Niet alleen “leken katholieke dingen niet langer zo vreemd en buitenaards,” maar ze verschenen ook in de jeugddiensten van evangelische kerken. Het ritueel van de kruisweg werd populair, hoewel het moest worden teruggebracht van 14 staties naar 11, waarbij sommige staties die te vreemd waren aan de Schrift (zoals de heilige Veronica die het beeld van Christus’ bebloede gezicht op haar sluier vastlegde) moesten worden verwijderd. Er werden gebedsaltaren opgericht met iconen die verlicht werden door kaarsen en geparfumeerd door brandende wierook, en er werden gebedslabyrinten geschilderd op grote dekzeilen die in kerkkelders werden geplaatst of in kerkgazons werden uitgehakt. Voor jonge evangelische gelovigen, die vaak werden opgevoed met lege, repetitieve aanbiddingskoren die weinig verschilden van wereldlijke muziek, en religieus onderricht dat zwaar leunde op amusement om hen geïnteresseerd te houden, leken de katholieke en orthodoxe liturgieën veel spiritueler.

De ‘Emerging Church’

Dit alles werd “spiritueel” voer voor de zogenaamde Emerging Church Movement (ECM), grotendeels een reactie tegen de consumentgerichte marketingbenadering van kerkgroei die populair geworden is door Robert Schuller, Bill Hybels, en Rick Warren. Veel ECM-leiders, van wie de meesten een evangelische achtergrond hebben, zagen katholieke rituelen en mystiek als een noodzakelijk geestelijk ingrediënt dat voor evangelischen verloren was gegaan bij de Reformatie. Sola Scriptura was een belangrijke strijdkreet van de Reformatoren tegen de misbruiken die voortkwamen uit de rooms-katholieke traditie; de Bijbel als iemands enige autoriteit maakte praktisch een einde aan de invloed van de katholieke mystici die bekend staan als de Woestijnvaders.

Toch is de katholieke mystiek met een zekere wraakzucht teruggekeerd. De occulte technieken ervan zijn bijna overal te vinden, van Youth Specialities en Richard Foster’s Renovaré organisatie tot Rick Warren’s Doelgericht Leven. “Veel christelijke leiders zijn op zoek gegaan naar een nieuwe benadering onder de noemer ‘spirituele vorming‘ (spiritual formation). Deze nieuwe zoektocht heeft velen van hen teruggeleid naar katholieke contemplatieve praktijken en middeleeuwse kloosterdisciplines”, schrijft Brian McLaren goedkeurend.

Tony Jones, mederedacteur van An Emergent Manifesto of Hope heeft een mystiek manifest geschreven voor opkomende kerken (‘emerging churches’), getiteld: “The Sacred Way: Spiritual Practices for Everyday Life” (De Heilige Weg: Spirituele oefeningen voor het dagelijks leven). Jones’ opsomming van degenen die zijn poging hebben gesteund leest als een Who’s Who van EC-leiders, om nog maar te zwijgen van de katholieke priesters die hij bedankt en de oude orthodoxe en katholieke mystici die hij citeert. Wat is dan die mystiek die zij propageren?

Katholieke mystiek

Katholieke mystiek is door en door subjectief en ervaringsgericht. Evenals haar moeder, de oosterse mystiek, beweert zij dat God noch gekend noch begrepen kan worden door de menselijke rede, maar alleen subjectief ervaren kan worden door middel van verschillende technieken. Het is de antithese van wat de Bijbel leert: “Komt nu, en laat ons samen redeneren, zegt de Heer” ((Jesaja:1:18); “Wijsheid is het voornaamste; verkrijg daarom wijsheid, en verkrijg met al uw verkrijgen inzicht” (Spreuken:4:7); “Zoals Zijn goddelijke kracht ons alles heeft gegeven wat het leven en de godsvrucht betreft, door de kennis van Hem” (2 Petrus:1:3). Bovendien is het doel van de mystiek de vereniging met God, d.w.z. het opgaan van iemands ziel in God. Dit is een onmogelijkheid die de pantheïstische en panentheïstische wortels van de mystiek onthult, namelijk dat God alles is en in alles is. Nee. God is oneindig en transcendent, absoluut gescheiden van zijn eindige schepping.

De mystieke technieken hebben ook in Nederland op grote schaal ingang gevonden. Velen promoten ze en ook de EO zit met ‘Lazarus’ in het spoor van de ‘Emerging Church’ – een kerk die geen kerk is, zonder het Woord van God en zonder Christus de gekruisigde.

De Heilige Weg ( het genoemde boek van Jones) onderschrijft talrijke mystieke technieken die vandaag de dag steeds meer aanvaard worden door evangelischen. Een bewustzijn en begrip van deze technieken is daarom cruciaal voor onderscheiding.
Centering Prayer gebruikt één enkel woord (b.v. “liefde” of “God”) waarop men zich concentreert om de geest te zuiveren van alle andere gedachten. Het geloof is dat de zogenaamde bidder rechtstreeks van God zal horen in zijn stilte voor Hem. Tony Campolo verklaart: “In mijn geval heeft de intimiteit met Christus zich in de loop der jaren geleidelijk ontwikkeld, voornamelijk door wat katholieke mystici ‘centrerend bidden’ noemen. Elke ochtend, zodra ik wakker word, neem ik de tijd – soms wel een half uur – om me op Jezus te concentreren. Ik zeg zijn naam keer op keer om de 101 dingen te verdrijven die mijn geest beginnen te verstoppen op het moment dat ik mijn ogen open. Jezus is mijn mantra, zoals sommigen zouden zeggen. “[3]

Het ‘Jezus Gebed’ laat de biddende persoon een zin als “Heer Jezus, heb medelijden met mij” onophoudelijk herhalen, honderden, zelfs duizenden keren. De herhaling zou iemands geest op Jezus fixeren. Toch is het een flagrante afwijzing van Zijn gebod om geen ijdele herhalingen te gebruiken in gebed, zoals de heidenen doen (Mattheüs 6:7). Bovendien maken de voortdurende herhalingen het gebed als een vorm van communicatie met Jezus tot een daad van onzin.

Lectio Divina, wat “heilige lezing” betekent, is een techniek die ver verwijderd is van het normale lezen en bestuderen van de Bijbel. De methodologie is erop gericht om voorbij de objectieve betekenis van de woorden en de eenvoudige instructies te gaan naar datgene wat het normale bewustzijn overstijgt. Jones schrijft: “Terwijl je aandacht schenkt aan die diepere betekenissen, begin je te mediteren over de gevoelens en emoties die in je innerlijk worden opgeroepen. “[4] Hij vat deze mystieke contemplatieve techniek vervolgens als volgt samen “Ware contemplatie beweegt zich voorbij woorden en intellect en in die ‘dunne ruimte’ waar tijd en eeuwigheid elkaar bijna raken. Het is op zulke momenten dat sommige van de grootste [katholieke] heiligen in de geschiedenis van de [katholieke] kerk een ‘mystieke vereniging’ met Christus hebben gehad.” Het is duidelijk uit Gods Woord dat de geest waarmee zij een ‘mystieke vereniging’ hadden in hun contemplatieve veranderde staat van bewustzijn, niet Jezus was.

Het ‘Ignatiaans Examen’ is een occulte visualisatietechniek die werd onderwezen door Ignatius van Loyola, die in de 16e eeuw de Jezuïeten oprichtte. Zijn oefening leert iemand zich te visualiseren in de aanwezigheid van Jezus en dan interactie met Hem te hebben tijdens zijn aardse gebeurtenissen, b.v. “bij het Laatste Avondmaal en de Hof van Gethsémané, aan de voet van het kruis, en bij het leggen van Jezus’ lichaam in het graf.”[5]  Hierdoor voegt men vanuit zijn verbeelding inhoud toe aan de Schrift en opent men zich voor demonische manipulatie (2 Korintiërs 11:4; Galaten 1:8).

Gebedslabyrinten zijn concentrische paden die in de 13e eeuw door de Katholieke Kerk werden gecreëerd om in iemands verbeelding Christus’ Via Dolorosa, of “weg van smarten”, te ervaren toen Hij Zijn kruis naar de heuvel van Golgotha droeg. In plaats van zich te onderwerpen aan de gevaren van een pelgrimstocht naar Jeruzalem tijdens de Goede Week, konden rooms-katholieken in Europa dezelfde aflaten verkrijgen (om hun tijd in het vagevuur te verkorten) door labyrinten te lopen in bepaalde kathedralen terwijl ze biddend mediteerden over de kruisiging van Christus. Evenzo werd het observeren van het “heilige” ritueel van de kruisweg een substituut voor een pelgrimstocht naar het Heilige Land.

Als voormalig katholiek kan ik me moeilijk voorstellen dat de evangelische kerk zich aansluit bij het religieuze occultisme van het rooms-katholicisme. Het is niet logisch. Bezoek een land waar die religie serieus wordt genomen. Wat duidelijk wordt, is een volk dat in de slavernij van het bijgeloof is. Aan de andere kant zou ik niet verbaasd moeten zijn. Afvalligheid neemt snel toe, de godsdienst van de antichrist krijgt vorm, en mystiek, of het nu de katholieke variant is, het soefisme van de islam, yoga en de goeroes van de oosterse mystiek, het sjamanisme van inheemse godsdiensten, of iets anders, is een gemeenschappelijke maar krachtige magneet die alle godsdiensten samentrekt.

Wij moeten de wachters aan de muur zijn als wij dit kwaad de kerk zien binnendringen, en wij moeten vooral – mocht onze Heer Zijn wederkomst uitstellen – onze volgende generatie gelovigen waarschuwen. Zij zijn de duidelijke doelwitten van deze mystieke verleiding.

“(…) niets anders dan het kruis van onze Here Jezus Christus, door Wie de wereld voor mij gekruisigd is en ik voor de wereld” (Galaten 6:14)

---

[1] Inside the Vatican, maart/april 2004, 24.

[2] Zie T. A. McMahon, Showtime for the Sheep? (The Berean Call, 2004).

[3] Tony Campolo, Letters to a Young Evangelical (New York, NY: Perseus Books Group, 2006), 20.

[4] Tony Jones, The Sacred Way (Grand Rapids, MI: Zondervan, 2005), 53

[5] Ibid., 92

---