In gesprekken over wat afgoderij volgens de bijbel wel of niet is, krijg ik af en toe te horen dat de Bijbel toch zegt dat ‘hebzucht afgoderij is?’. Men gaat er dan vanuit dat afgoderij (min of meer) synoniem is met ‘dingen belangrijker vinden dan God’. Onlangs kreeg ik deze vraag nog een keer per mail van een broeder en in diezelfde periode (toevallig?) las ik wat enkele christenen over afgoderij gezegd of geschreven hebben[1].
Deze interpretatie (of toepassing) van afgoderij komt heel veel voor, en van mij mag het. Maar ik blijf wel vasthouden aan mijn interpretatie van afgoderij waarbij altijd sprake is van lichamelijke ‘godservaringen’. Twee verschillende opvattingen en derhalve een goede aanleiding om op zoektocht te gaan naar de betekenis van ‘hebzucht, die afgoderij is‘. Daarbij lopen we door de volgende vragen:
- Wat is hebzucht en wat wordt daarover in het NT gezegd
- Wat betekent ‘hebzucht, die afgoderij is’ (Kolosse 5:3) of ‘hebzuchtige, die een afgodendienaar is’ (Efeze 5:5)
- Wat is de meest waarschijnlijke uitleg van deze uitdrukkingen
- Wat is de concrete toepassing in de praktijk?
Wat is hebzucht
Van hebzucht vind je niet een heel precieze definitie. Het wordt ongeveer opgevat als “een onverzadigbaar verlangen naar meer gepaard aan ontevredenheid omdat het nooit genoeg is”.
- Een voortdurend verlangen naar meer, dat niet ophoudt (zie Prediker 5:9; “Wie het geld liefheeft, wordt van geld nooit verzadigd”)
- Ontevredenheid is het gevolg van hebzucht (tevredenheid is het gevolg van godsvrucht; 1 Timotheüs 6:6)
- Het verlangen naar rijkdom opent de weg naar ander kwaad en naar kwijtraken van het geloof; het is een weg naar verderf en ondergang (1 Timotheüs 6:9;10)
- Hebzucht is een van de dingen die uit het zondige hart voortkomen (Markus 7:21-23; Romeinen 1:29)
Als je de teksten leest die (bijvoorbeeld in het Nieuwe Testament[2]) over ‘hebzucht’ gaan dan komt daaruit naar voren dat het vooral – maar niet uitsluitend – gaat om geld en goederen, dus om materiele dingen. Daar gaat het verlangen naar uit.
Hopelijk hebben we hiermee de kern van ‘hebzucht’ te pakken en moeten we ons afvragen hoe het nu zit met ‘hebzucht, die afgoderij is’.
Wat kan het betekenen?
Er zijn in het Nieuwe Testament twee teksten waar hebzucht verbonden wordt aan afgoderij.
- “ 3 Maar ontucht en alle onreinheid of hebzucht, laten die onder u beslist niet genoemd worden, zoals het heiligen past, 4 en evenmin oneerbaarheid, dwaze praat en lichtzinnige taal, die onbehoorlijk zijn; maar veelmeer past dankzegging. 5 Want dit weet u, dat geen enkele ontuchtpleger, onreine of hebzuchtige, die een afgodendienaar is, een erfdeel heeft in het Koninkrijk van Christus en van God. 6 Laat niemand u misleiden met inhoudsloze woorden, want om deze dingen komt de toorn van God over de kinderen van de ongehoorzaamheid.” (Efeze 5:3-6)
- “ 5 Dood dan uw leden die op de aarde zijn: ontucht, onreinheid, hartstocht, kwade begeerte, en de hebzucht, die afgoderij is. 6 Door deze dingen komt de toorn van God over de ongehoorzamen.” (Kolosse 3:5,6)
De vraag is hoe we ‘hebzucht, die afgoderij is’[3] moeten lezen. Wat zou het kunnen betekenen en wat betekent het ook zeker niet? We gaan wat dingen op een rijtje zetten.
Om te beginnen moeten we vaststellen dat afgoderij en hebzucht niet hetzelfde zijn. Ze zijn niet identiek en je kunt er geen = teken tussen zetten. De reden daarvoor is dat op andere plaatsen hebzucht en afgoderij in de Bijbel als twee afzonderlijke ‘kwaden’ naast elkaar worden genoemd. Zo bijvoorbeeld in 1 Korinthe 5: 10 en 11 en 1 Korinthe 6:10. Dat geeft aan dat hebzucht en afgoderij niet hetzelfde zijn.
Daarom is er dus kennelijk hebzucht die je niet als afgoderij kunt kenmerken en er is hebzucht waarvan je op z’n minst kunt zeggen dat die op een of andere manier verbonden is met afgoderij.
Wanneer we niet kunnen zeggen ‘hebzucht = afgoderij’, dan is het omgekeerde ook niet waar. De twee begrippen zijn niet identiek en dus mag je het ook niet omdraaien en zeggen dat afgoderij gelijk is aan hebzucht of dat afgoden alle dingen zijn die de plaats van God in je hart en leven kunnen innemen.
Nu blijft de vraag hoe je ‘hebzucht, die afgoderij is’ dan wel moet opvatten? Wanneer we zeggen ‘geweld, dat terroristisch is’ dan betekent het dat dit geweld een uiting is van terreur of geweld dat hoort bij terreur. Dit in tegenstelling tot geweld dat zelfverdediging is of geweld dat politioneel is. De uitdrukking ‘die afgoderij is’ is mijns inziens dan ook een soort-aanduiding bij hebzucht.
Ik vermoed dat de beste en eenvoudigste lezing van de tekst is ‘hebzucht, die [verbonden] is aan afgoderij’ of ‘hebzucht die [gepaard gaat] met afgoderij’. Maar misschien is het nog simpeler wanneer we lezen ‘hebzucht , die [ook] afgoderij is’. We constateren dan eigenlijk niet meer dan dat er hebzucht is die op een of andere manier te maken heeft met afgoderij.
Maar de vraag die vervolgens naar voren komt is natuurlijk hoe dat dan zit: wat kan afgoderij dan te maken hebben met hebzucht. Want zonder het antwoord daarop weten we eigenlijk nog niks.
Om deze vraag te beantwoorden moeten we terug naar de relatie van de mens met de onzichtbare wereld (‘de goden’).
- We hebben elders (zie bijvoorbeeld hier) al wel iets beschreven over de behoefte van de mens om bevestiging vanuit de onzichtbare wereld te ontvangen. Mensen hebben behoefte om door de godheid ‘bevestigd en gezegend’ te worden. Een van de dingen die mensen kunnen vragen aan de goden (of de godheid) is materiële zegen en welvaart. Mensen zoeken het contact met de godheid met het doel dat het hen financieel voor de wind gaat. De zucht naar rijkdom en bezit drijft hen om dit van de onzichtbare wereld te verwachten. Ik meen dat de we uitdrukking ‘hebzucht, die afgoderij is’ in deze zin moeten opvatten.
- Het beeld is dat de mens tot de godheid nadert (‘hem dient’) opdat de godheid aan de hebzucht van de mens tegemoet zal komen. Of heel simpel gezegd, de mens dient de god van het geld opdat die hem rijk en welvarend zal maken.
In het Oude Testament
In het Oude Testament staan voor zover ik nu kan overzien weinig concrete verwijzingen naar ‘hebzucht, die afgoderij is’. Wel staat er een bijzondere tekst in Jesaja 65:11 die luidt “Maar u die de HEERE verlaat, u die Mijn heilige berg vergeet, u die de tafel gereedmaakt voor de god Gad, u die voor de god Meni de bekers vult met gemengde drank (…)”. Dit is de HSV vertaling en de Naardense Bijbel heeft: “die voor Goed Geluk een tafel aanricht die voor het Lieve Lot de plengbeker volgiet” (zie ook hier ). Veel bijbeluitleggers gaan er van uit dat Gad de naam van een (Aramese) godheid is en ‘fortuin’ betekent. Meni zou dan de naam van een godheid zijn waarvan de naam ‘lot’ of ‘bestemming’ betekent.
De context van Jesaja 65 maakt wel duidelijk dat het om de afgoderij van het volk Israël gaat. En in het 11e vers wordt specifiek de gemeenschap met de goden Gad en Meni genoemd, de goden van fortuin en bestemming. Wat je wilt hebben (fortuin) of wat je wilt zijn (je bestemming) zijn dingen die ook toen veel mensen bezig hielden en waar ze de hulp van de goden in de onzichtbare wereld bij inriepen.
Wat je denkt wordt realiteit
Al eerder hebben we ontdekt wat het betekent dat ‘mensen tot hun goden naderen’ en wat dat concreet inhoudt. Men gebruikt allerlei technieken om in een hogere bewustzijnstoestand te komen. Daarin neemt men de werkelijkheid anders waar en worden nieuwe opvattingen in het gevoel ingeprent. Veel gebruikt zijn meditatietechnieken (meditatie, mindfullness, hypnose, etc.) om in deze toestand te geraken.
Wanneer we nu verder gaan en nagaan hoe mensen ‘rijk willen worden’ dan blijkt dat dit verder gaat dan wat we tot op heden hebben ontdekt en stuiten we op het begrip ‘visualisatie’. Dit is een centraal begrip, waarover op internet veel te vinden is. Ik zal proberen de kern er uit te halen en in mijn eigen woorden weer te geven.
Visualiseren is meer en anders dan je dingen verbeelden en fantaseren. Dat laatste doet ieder mens wel in meerdere of mindere mate. Maar visualisatie gaat veel verder. Daarbij stel je je een bepaalde gewenste situatie in je denken (je hoofd) zo voor, dat ze werkelijkheid wordt. Het idee dat er achter zit is dat ‘gedachten gematerialiseerd worden’. Kort door de bocht heet het ‘wat je denkt word je’ en ‘wat je denkt krijg je’.
Het idee bij velen is dat datgene wat je visualiseert met het universum gecommuniceerd wordt en dat het universum jou geeft wat je zo intens verlangt. Dit heet ook wel ‘de wet van de aantrekking’ (Law of Attraction, LoA); wat ik visualiseer dat trekt ik naar me toe.
Overigens is het niet zo dat je dat visualiseren maar één keer hoeft te doen. Je zult er – wil je succes hebben – wel dagelijks mee bezig moeten zijn. Ik krijg de indruk dat het ‘hard werken’ is om je ‘doelen te bereiken’.
Stichting Promise heeft 2 pagina’s met een artikel over visualisatie waarin bijvoorbeeld het onderstaande geschreven wordt. Een paar kernwoorden daarin heb ik blauw gekleurd.
“Visualisatie houdt onder meer in, een weloverwogen manipulatie van het brein, individueel of in samenspel met een helper, dit om iemands bewustzijn te veranderen, naar een specifiek doel, meestal de zoektocht naar een of andere vorm van geheime kennis of kracht. Misschien is de meest gezaghebbende mening over dit onderwerp te vinden in “Seeing with the minds eye, the history, techniques en practices of visualisation“, waarin staat: “Als er twee belangrijke ‘nieuwe’ concepten in de 20/21ste eeuw in het westen te vinden zijn is het wel meditatie en visualisatie.” Verder lezen we in dit boek: ‘De stijgende interesse in visualisatie sinds 1960 is een deel van het nieuwe klimaat in de westerse wereld. Dit komt tot uitdrukking in een toenemende interesse in allerlei vormen van verbeelding, in het herleven van oosterse godsdiensten en filosofieën, in hypnose en het gebruik van hallucinerende drugs, eigenlijk in een veranderde staat van bewustzijn.” (Bron: Stichting Promise)
“Tot voor kort behoorde het gebruik van visualisatietechnieken alleen tot het gebied van occultisten en sjamanen. Nu echter gebruiken artsen, atleten, onderwijzers, artiesten, zakenlieden en zelfs geestelijke ambtsdragers allerlei vormen van ‘moderne’ visualisatie. Jammer genoeg hebben veel artsen, psychologen en anderen nauwelijks verstand van de werking van spirituele misleiding. Ze zijn zonder het te weten pionnen geworden in een strijd waarvan de spelers voor hen onzichtbaar zijn.” (Bron: Stichting Promise)
Elders valt nog het volgende interessante te lezen.
“Een van de bekendste zelfhulpboeken is Think and Grow Rich van Napoleon Hill. Deze klassieker uit 1937 is een van de eerste boeken die het niet minder dan revolutionaire idee verkondigt dat mensen kunnen krijgen wat ze willen als ze het maar écht geloven. In zijn boek claimt Hill dat jij arm bent omdat je nooit zoals de miljonair hebt leren denken. Denken en voelen dat je rijk bent, maakt jou rijk. (…) Misschien ken jij dit idee van dat andere populaire zelfhulpboek: The Secret van Rhonda Byrne.
De aangenomen verklaring voor de successen van visualisatie gaat een stuk verder dan de self-fullfilling prophecy (die verklaart dat wanneer je positief denkt en vertrouwen hebt in een mooie uitkomst, je bewust en onbewust van alles in gang zet om het zo te laten zijn). Omdat alleen vertrouwen in je eigen geest wat beperkt is, stellen veel zelfhulpgoeroes een grootser en spiritueler mechanisme voor: de barmhartigheid van het universum zelf. Het universum geeft je volgens hen alles wat je wilt als je weet hoe je erom moet vragen. Letterlijk. Hill noemde het ‘oneindige intelligentie’, Byrne ‘the Law of Attraction’. Volgens Byrne kenden veel historische figuren ‘het geheim’ al voordat zij haar boek schreef. Jezus, Plato, Galileo, Newton, Beethoven, Edison en Einstein waren volgens haar enkelen van de genieën die er gebruik van maakten.
Het centrale idee is dat gedachten niet alleen ons gedrag vormgeven, maar daadwerkelijk een boodschap het universum insturen die het universum vervolgens begrijpt en beantwoordt.”
Als illustratie hieronder nog een paar citaten.
“Om een quantum leap te maken richting de realisatie van je doelen in het leven is er een wonderbaarlijke tool die je enorm kan helpen. Het is de kracht van visualisatie. Vooral voor het realiseren van wat je wilt hebben en wat je wilt doen (…) is visualisatie een absolute winnaar.” (Bron: hier)
“Een van de mensen die het visualiseren tot een ware kunstvorm heeft verheven, is de Amerikaanse schrijfster Shakti Gawain. Zij zegt: ‘Creatief visualiseren is de techniek om met behulp van je verbeelding datgene wat je wilt, werkelijk tot stand te brengen. Er is helemaal niets nieuws, vreemds, of ongewoons aan creatief visualiseren. Je maakt er al elke dag, elke minuut gebruik van. Het is je natuurlijke verbeeldingskracht, die je voortdurend gebruikt.” Op dezelfde website/pagina: “ Napoleon Hill zegt het zo: ‘Door creatieve fantasie heeft de eindige geest van de mens rechtstreeks contact met de Oneindige Intelligentie. Met dat vermogen kunnen we ingevingen of inspiraties ontvangen. Alle fundamentele of nieuwe ideeën vinden hun weg naar de mens via creatieve fantasie.” (Bron: hier)
Natuurlijk vind je op internet ook de opvatting dat dit hele verhaal van visualisatie niet kan kloppen. Maar dat neemt niet weg dat hele volksstammen er wèl in geloven en het ook praktiseren. Het geloof dat “wat je visualiseert, ook in de fysieke werkelijkheid realiteit wordt” verslaat zijn duizenden, waarbij het niet onder stoelen of banken gestoken wordt dat ‘het universum’ of ‘de oneindige intelligentie’ een belangrijke bijdrage levert.
In de christenheid
Dit soort praktijken brengen mensen onder invloed van demonen (de onzichtbare wereld). Dat zou voor een christen genoeg moeten zijn om hier ‘nee’ tegen te zeggen. Maar helaas vindt je dezelfde dingen in toenemende mate ook onder christenen.
Het idee dat ons denken de werkelijkheid bepaalt, is ook de christelijk wereld binnengeslopen. Het gaat me te ver om allerlei zaken van het ‘welvaartsevangelie’ en de ‘Word of Faith’ beweging te analyseren en beschrijven. In elk geval is het nauw gelieerd aan de charismatische beweging, komt in veel mega-kerken in de VS en elders voor. Ook in Nederland zijn er voorbeelden te vinden, waarvan we hieronder een paar zullen noemen.
Over het ‘prosperity gospel’ (welvaartsevangelie) schrijft Jos Hobé op zijn site onder meer:
Positieve beeldvorming of visualiseren is een oude techniek die voorkomt bij sjamanen en andere occultisten. Ook de bekende occulte psychiater Carl Jung maakte gebruik van deze techniek. Norman V. Peale noemde visualiseren een verdere ontwikkeling van positief denken. Door in gedachte dingen te visualiseren zal dit in het natuurlijke gebeuren.
Kenneth Copeland zegt het volgende hierover: ‘Als u kreupel bent en niet normaal kunt lopen, dan moet u op een stille plek gaan zitten. Ga in gedachten en zie uzelf helemaal genezen. U kunt lopen en uw benen zijn volledig gezond. Dit beeld zal in het Heilige der Heilige gevormd worden en in het natuurlijke zal het werkelijkheid worden.” (The Laws of Prosperity K. Copeland Publications, december 1995).
Deze vorm van visualisatie is een techniek die voorkomt in de New Age. Ook de contemplatieve beweging maakt gebruik van dit soort technieken en de cursus luisterend bidden van Leanne Payne komt voort uit deze leer.
Het ‘prosperity gospel’ is voor zover ik kan zien, nauw verbonden aan de ‘Word of Faith’ leer. In een bijbelse kritiek op het welvaartsevangelie staat hier bijvoorbeeld nog het volgende.
“Een geliefde term binnen de Word of Faith beweging is “positieve belijdenis”. Dit slaat op de leerstelling dat woorden zelf een scheppende kracht hebben. Volgens Word of Faith leraren bepaalt wat je zegt in alle gevallen wat er met je gebeurt.”
Komt het in Nederland ook voor?
Het lijkt me onbegonnen werk om uit te zoeken waar deze opvattingen in Nederland voorkomen. Maar een korte zoektocht leverde in elk geval al een paar duidelijke voorbeelden op.
Bij LifeConnexion in Amersfoort leerden ze al dat meditatie echt iets is voor christenen, maar nu gaan ze een stap verder en onderwijzen ze dat visualisatie bijbels is.
Ik ga het hier niet verder bespreken. Wat je te horen krijgt is inlegkunde van de bovenste plank, die op bepaalde momenten zelfs godslasterlijk is. Wil je het toch zelf onderzoeken, dan is hier de link.
De volgende video – over de ‘wet van aantrekking – bespreek ik ook niet; alleen de titel is al genoeg lijkt me. Een van de video’s van Robert van Mierlo luidt : “Gods liefde is groter dan jouw probleem – De wet van de aantrekking uitgelegd” (voor de video zie hier).
Tom de Wal van Frontrunners brengt het nodige te berde over het ‘welvaartsevangelie’. God belooft overvloedig voorspoed aan Abraham en dus ook aan ons, is zijn opvatting. Overal in de Bijbel kun je volgens hem lezen dat God voorspoed geeft aan wie Hem gehoorzaamt.
We mogen wel vrezen dat dit nog maar het topje van de ijsberg is en dat steeds meer christelijke gemeenten dit welvaartsevangelie met bijbehorende heidense praktijken gaan omarmen.
Korte samenvatting
Wat is de betekenis van de uitdrukking ‘hebzucht, die afgoderij is’. Dat was de beginvraag. We hebben beargumenteerd dat dit eigenlijk gewoon is wat er staat en dat je het zou kunnen begrijpen als ‘hebzucht, die aan afgoderij gerelateerd is’. Dit in tegenstelling tot ‘gewone’ hebzucht, waarvan je niet kunt zeggen dat het met afgoderij te maken heeft.
Vervolgens hebben we gezien dat het praktisch betekent een verlangen naar rijkdom, waarbij de onzichtbare wereld gevraagd wordt om hierin te voorzien. Dit laatste is duidelijk het aspect van de afgoderij. Bovendien kunnen we waarnemen dat dit inderdaad iets is dat steeds meer in de wereld gepraktiseerd wordt.
Daarnaast de droevige constatering dat zelfs in de christenheid dit fenomeen ook steeds meer praktijk wordt. Christenen die menen dat God hen een goed en rijk (‘succesvol’) leven wil geven. Dat Hij dat ook doet als ze Hem maar serieus (dat is op een bepaalde manier, met bepaalde ‘technieken’) daarom blijven vragen. Je moet het dus wel ‘echt geloven’. Zonder dat ze in de gaten hebben dat ze daardoor onder invloed van demonen komen.
De duidelijke les voor een gelovige die de Heer Jezus wil volgen, is: blijf weg van dit soort opvattingen en praktijken, want de Bijbel geeft duidelijk aan dat het ongehoorzaamheid aan God is en dat Zijn toorn over je komt (Kolossenzen 3:5,6).
Laatste opmerkingen
Iemand zou de opmerking kunnen maken dat dit allemaal wel erg ver gezocht is. Hoe kan een mens zijn brein (bewustzijn) zo manipuleren dat de onzichtbare wereld (de demonen) als het ware in beweging gezet wordt om de wens van die mens in te vullen? Hoe kan het zijn dat demonen de fysieke wereld beïnvloeden?
Het is een terechte vraag, waarvan het antwoord misschien niet zo makkelijk is. Immers, hóe de demonen dat doen, is mij niet zo erg duidelijk. Maar dát ze het kunnen staat wel vast. Denk maar eens aan het aanbod dat de satan zelf aan de Heer Jezus deed: alle koninkrijken van de wereld, met hun heerlijkheid kon hij Hem geven, als de Heer Jezus voor satan zou knielen en hem zou aanbidden (Mattheus 4:8,9). Extremer bestaat denk ik niet en het laat zien hoe geweldig machtig de satan is. Hij heeft zoveel invloed (macht) dat hij in staat is alle wereldleiders onder Christus heerschappij te brengen. De Heer Jezus noemt hem meerdere keren “de overste van deze wereld.” (Johannes 12:31;14:30;16:11 Telos) Hoe hij dat doet? Geen idee, maar hij kan het doen! Zo machtig is satan.
Gelukkig kon de Heer Jezus deze verleiding weerstaan. Maar hoe bizar is het dan dat straks de satan “zijn kracht, zijn troon en zijn macht” aan die andere mens zal geven die van zichzelf zegt dat hij god is (Openbaring 13:2 e.v.; 2 Thessalonicenzen 2:4). Dat is de mens van satan, de antichrist, bezeten van satanische macht, die denkt dat hij god is. Wat een enorm contrast met de Mens van God, die satans macht heeft afgewezen omdat “Zijn koninkrijk niet van deze wereld was” (Johannes 18:36).
Wat een genade dat God de Vader “ons heeft getrokken uit de macht van de duisternis en overgezet heeft in het koninkrijk van de Zoon van Zijn liefde” (Kolossenzen 1:12,13).
We mogen hier en nu de zegeningen van dat koninkrijk al genieten en zullen straks – en dat duurt niet lang meer – meemaken dat God een ander koninkrijk hier op aarde opricht “dat al die andere koninkrijken zal verbrijzelen en tenietdoen, maar zelf voor eeuwig zal standhouden” (Daniel 2:44).
Want u kent de genade van onze Here Jezus Christus, dat Hij omwille van u arm is geworden, terwijl Hij rijk was, opdat u door Zijn armoede rijk zou worden”
2 Korinthe 8:9
[1] Citaat uit W.Wiersbe – “Hoofdstuk voor hoofdstuk door de Bijbel” pagina 264. Overigens vind je deze opvatting in de meeste bijbelcommentaren.
[2] Markus 7:21-23 21; Lukas 12: 13-15 15; Romeinen 1:28-29; 1 Korinthe 5:10,11; 1 Korinthe 6:10; 2 Korinthe 9:5 (gierigheid); Efeze 4:19 (begerig); Efeze 5:3-6; Kol.3:5,6; 1 Thessalonicenzen 2:5; 2 Petrus 2:3,14
[3] We nemen deze uitdrukking maar even als handvat en gaan er van uit dat we dan ook de uitdrukking in Ef.5:5 hebben afgedekt.
Nederlands 
Deutsch 
English